Δευτέρα 2 Μαρτίου 2009

Intra muros - Extra muris

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Τείχη




Φλαμανδική εικονογράφηση Κήπου από το Roman de la Rose (To Μυθιστόρημα του Ρόδου), Πρώιμη Αναγέννηση, περί το 1485. Το Μυθιστόρημα του Ρόδου είναι ένα μεσαιωνικό αλληγορικό ποίημα, γραμμένο σε μορφή ονειροδράματος. Οι πρώτοι 4058 στίχοι γράφτηκαν από τον Guillaume de Lorris γύρω στο 1230, ενώ περί το 1275 ο Jean de Meung πρόσθεσε 17.724 στίχους στο ποίημα, το οποίο διαδραματίζεται κατά τα πρότυπα της Ιπποτικής Λογοτεχνίας εντός ενός κήπου. Στο εσωτερικό του υπάρχει ο έρωτας, ενώ εκτός των τειχών τοποθετείται η καθημερινότητα. Η σύλληψη του Jean de Meung είναι φιλοσοφικότερη και ακαδημαϊκότερη απ' αυτήν του Guillaume de Lorris, δεν της λείπουν όμως και στοιχεία μισογυνισμού. Οι σχολαστικοί του Μεσαίωνα ωστόσο, θέλησαν να δώσουν ένα άλλο νόημα στο ερωτικό αυτό ποίημα, κι είπαν πως η ιστορία είναι αλληγορία από τις Γραφές, κι ότι συμβολίζει τον Ευαγγελισμό της Παρθένου, καθώς το Άγιο Πνεύμα εισέρχεται μέσα απ' τη σφραγισμένη πόρτα του κήπου, αν και κύριος σκοπός του ποιήματος ήταν να διασκεδάσει με ιστορίες τέχνης και έρωτος, όπου ως Rose αναφέρεται το όνομα μιας κυράς ή γενικά λειτουργεί περισσότερο ως σύμβολο της γυναικείας σεξουαλικότητας κατά τα ήθη της εποχής. Όπως και να 'χει, κοινός τόπος ανάμεσα στους αποσυμβολισμούς των σχολαστικών και των λοιπών αναγνωστών είναι η μεσαιωνική αλληγορία, πολύ προσφιλής στη φιλολογία της εποχής, αφού συνδέει τον αρχαίο κόσμο και τις παγανιστικές δοξασίες και σύμβολα με αυτά του χριστιανισμού, προκειμένου να υπάρξει ιστορικό συνεχές σε πίστεις αντιθετικές, αντιφατικές και μη συμβιβάσιμες μεταξύ τους. Το έργο αυτό επηρέασε ιδιαίτερα τη Γαλλική, αλλά και την Αγγλική Λογοτεχνία με τον Αρθουριανό Κύκλο και ήταν εξίσου δημοφιλές με τη Δαντική Θεία Κωμωδία.

***


Στην Αρχαία Ελλάδα θεωρείτο ταμπού να γίνει οποιαδήποτε ταφή εντός των τειχών μιας πόλης. Όλες λοιπόν οι ταφές γίνονταν extra muris - εκτός των τειχών, για να μη μιανθούν οι πόλεις των ζωντανών με τις νεκροπόλεις. Το ίδιο ίσχυε και για τη Δήλο. Καμία ταφή δεν επιτρεπόταν στο νησί, γι' αυτό και οι νεκροί θάβονταν στο νησάκι της Ρήνειας.

Εξαίρεση για την Αθήνα αποτέλεσε ο Φιλόππαπος, εγγονός του τελευταίου βασιλιά της Κομμαγηνής, βασιλείου που κατέλυσε ο Βεσπασιανός, με αποτέλεσμα ο Φιλόππαπος να πάρει το δρόμο της εξορίας, να καταλήξει στην Αθήνα, να πάρει τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη και να γίνει ευεργέτης της πόλεως των Αθηνών. Οι Αθηναίοι ως αντάλλαγμα τού επέτρεψαν να χτίσει το ταφικό του μνημείο εντός των τειχών, απόδειξη πως οι αρχές ή οι θρησκευτικές δοξασίες εύκολα εγκαταλείπονται όταν υπάρχει οικονομικό όφελος, και τούτος εδώ επέλεξε αλλαζονικά λόφο επιφανή, ευδιάκριτο σ' όλη την πόλη κι έφτιαξε τον τάφο του στην κορυφή, σα νέο Παρθενώνα.

Εντός των τειχών δεν επιτρέπονταν λοιπόν οι ταφές στην αρχαιότητα, εντός των τειχών δεν λογιζόταν καθημερινότητα για τα μεσαιωνικά ήθη της κάστας των ευγενών, ο έρωτας όμως προστατεύεται μέσα σε κήπους που τους κλείνουν τείχη και φράχτες κι είναι δομημένοι γεωμετρικά με αυστηρές συμμετρίες, συνήθως χωρισμένοι σε τέσσερα τμήματα, με παρτέρια με καλλωπιστικά και βρώσιμα ποώδη και δέντρα, μονοπάτια κι ένα συντριβάνι συνήθως στη μέση.

Ερωτεύεσαι λοιπόν εντός των τειχών, ζεις εκτός, αμύνεσαι εντός, επιτίθεσαι εκτός, γεννιέσαι εντός, πεθαίνεις εκτός, γεωμετρικά, εντός - και επί τα αυτά, εντός - εκτός εναλλάξ, γεγονότα χωρισμένα σε δίπολα να φτιάχνουν γωνίες παραπληρωματικές, δηλαδή ούτε καν έναν πλήρη κύκλο και γίνονται οι ζωές ημικύκλια και κανείς δε φεύγει "πλήρης" ημερών, μόνο και μόνο γιατί υπάρχουν αυτά τα άτιμα τα τείχη. Intra muros ή extra muris, παρεκτός κι είσαι ο Φιλόππαπος.



© Ελένη Καλλιανέζου, Kolding 2 Μαρτίου 2009

buzz it!

16 σχόλια:

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Εντός- εκτός και επί τα αυτά!
Καλό μήνα, καλή σαρακοστή, καλή εβδομάδα, και καλό βράδυ. έξυπνο κορίτσι:)

takis είπε...

"..Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω..."

Ανεπαισθήτως?
Δεν τον πιστεύω, τον Καβάφη.

Αστερόεσσα είπε...

Υπάρχουν κυριολεκτικές και μεταφορικές έννοιες.

Κυριολεκτικά τείχος είναι το Σινικό τείχος, το τείχος Βερολίνου κλπ.

Στη μεταφορά ή στην αλληγορία ενδέχεται να καταφύγει η λογοτεχνία (όχι μόνο η μεσαιωνική ή ο Καβάφης, αλλά και η φανταστική Λογοτεχνία από το Λάβκραφτ και τον Πόε μέχρι τον Ντάρσανυ, από τον Τόλκιν μέχρι την Ούρσουλα Λε Γκεν, από το Λιούις μέχρι τη Ρόουλινγκ).

Μπορούν να υπάρξουν τείχη όπου δεν ακούς τον "κρότον κτιστών".

Αν το μεταφέρουμε αυτό στην πολιτική ή στην κοινωνία, πιστεύεις ότι ακούγεται πάντα "των κτιστών ο ήχος"; Κι αν ακούγεται, γιατί τα τόσα αδιέξοδα και η έκπληξη όταν βρισκόμαστε εντός ή εκτός των τειχών;

Ακόμα και επί προσωπικών, πάλι δεν ακούγεται πάντα "κρότος κτιστών", αλλιώς δε θα είχαμε ιδεοληψίες ή υπαρξιακά αδιέξοδα.

Το να γίνεις αισθητής κατά Καβάφη, να έχεις δηλαδή τις αισθήσεις σου σε εγρήγορση, είναι αρετή. Δεν την κατέχουν όλοι.

AA είπε...

"Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον."
Κι όμως, πάντα τους ακούς τους ήχους αλλά πολλές φορές δεν μπορείς να πιστέψεις το μεγαλείο της έκπληξης και λές....πλάκα μου κάνουν, απο αφρολέξ είναι, το στήνουν για τις απόκριες...Αμ δε! (Άλλες πάλι φορές εθελοτυφλείς...)

"Εξαίρεση για την Αθήνα αποτέλεσε ο Φιλόππαπος,..."
Και λέγανε τότε οι "κότες"...
"Μα είναι δυνατόν χρυσή μου, να βγαίνουμε απο το "Μέγαρο" (Ηρώδειο) και να βλέπουμε απέναντι ολόκληρο μνημείο το ταφικόν; Να τον θάψουνε απέναντι απο το σπίτι του δημάρχου!!!"

Αστερόεσσα είπε...

Τις περισσότερες φορές τα γεγονότα μου "χτυπούν ένα καμπανάκι".
Φαντάζομαι δεν είμαι η μόνη, σ' όλους συμβαίνει.

Όσες φορές το αγνόησα ή εκκώφευσα προσπαθώντας να το εκλογικεύσω, το μετάνοιωσα. Γιατί ο πρώτος ήχος προδιέγραφε τις εξελίξεις.

Κακό να αποκόβεσαι απ' τις φωνές σου, γιατί τότε παύουν να σου μιλούν.

Αλλά κοίτα να δεις τώρα, τι γίνεται όταν επιθυμείς κάτι:
Αδυνατείς να ξεχωρίσεις την αίσθηση απ' την επιθυμία, γιατί θες σώνει και καλά να εναρμονίσεις τις φωνές, πατάς το πόδι σου χάμω με πείσμα για να γίνουν όλα όπως θες, κι απ' την άλλη άνθρωπος ξεκομμένος απ' τις επιθυμίες του δε λογίζεται... Δεν μπορείς να αποστειρωθείς, εκτός κι αν τη δεις ασκητής.

Αντιφατικά όντα είμαστε, ε;

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Κλειστοφοβικό σύμβολο τα "τείχη", περιορίζουν και απομονώνουν τον άνθρωπο απ' τον έξω κόσμο και εν τέλει τον συντρίβουν...
Στον Καβάφη μπορεί να εκφράζει και τον καταπιεσμένο έκνομο ερωτισμό του.
Κάποιοι, βέβαια, έχουν τείχη και από έξω και από μέσα...

Αστερόεσσα είπε...

Ρε, Ασκαράκο...
όταν θες, ζωγραφίζεις!

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Και ζωγράφος ο Ασκαρ;
!!!!
Άμα έχει κέφια "τόχει", ότι και να πεί!

habilis είπε...

Τείχη και συμβολισμοί .
Μιάς και δεν δούλεψαν μαστοράδες με το πηλοφόρι και να υδροκοπίσουν,τα συμβολικά τείχη εύκολα φτιάχνονται ,γκρεμίζοντας όλα τα άλλα.
Συνήθως δέν ακούω τον μάστορα που σηκώνει το δικό μου τείχος .
Αφου με βολεύει,στο πηγάδι κατούρησα εγώ να μήν κάνω χρήση του συμβολιζόμενου.

Ανορθόδοξος είπε...

Όπως πάντα, μια όαση γνώσης και φαντασίας το ιστολόγιό σου μέσα στο πεζό ίντερνετ...
Την καλησπέρα μου!

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Γκρεμίστε τα τείχη!
Καλημέρα:)

Αστερόεσσα είπε...

Kαλημέρα, παιδιά!
Να έχετε μιαν όμορφη μέρα!

Δυο σκέψεις μόνο πριν φύγω.

Τείχη γκρεμίστηκαν στην Ιστορία και στο μύθο με ποικίλους τρόπους.

-Στην Αρχαία Ελλάδα γκρέμιζαν ένα κομμάτι των τειχών, όταν η πόλη αναδείκνυε ολυμπιονίκες, που καθιστούνταν αυτόματα οι πέτρες που θα αντιστεκόντουσαν στα χτυπήματα των εχθρών. Η στρατοκρατούμενη Σπάρτη δεν είχε καθόλου τείχη, αλλά αυτό δε σήμαινε ότι δεν είχε άμυνα ή δεν είχε επεκτατική πολιτική.

-Στο Βερολίνο γκρεμίστηκαν όταν ο υπαρκτός σοσιαλισμός έφτασε στο απώτατο σημείο του δείχνοντας τις τεράστιες διαφορές ανάμεσα στις δυο Γερμανίες, ένα έθνος χωρισμένο στα δυο με αυστηρές κυρώσεις όταν κάποιος επιχειρούσε να παραβεί τις γραμμές. Και χρειάστηκε κι η βούληση αυτών που τους χώριζαν τα τείχη για να αρχίζουν να γκρεμίζονται. Από το 1961 ως το 1989, δεκάδες άνθρωποι θανατώθηκαν, όταν επιχείρησαν να διαφύγουν.

-Κύπρος, Πράσινη Γραμμή μήκους 300 χλμ. Δεν ήταν απότοκο του Αττίλα. Από το 1963 σχεδιάστηκε. Το 1996 είχαμε το θάνατο του Τάσου Ισαάκ, όταν με Ελληνοκύπριους διαδηλωτές επεχείρησε να την παραβιάσει. Για πάνω από 15 λεπτά χτυπήθηκε ανελέητα από Τουρκοκύπριους διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων και μέλη της λεγόμενης "Αστυνομίας της Βόρειας Κύπρου". Υπάρχει ακόμη η πράσινη γραμμή.

-Σινικό τείχος: Μήκους 6.350 χλμ για να προστατεύσει την Κίνα από επιδρομές απ' τη Μογγολία και Μαντζουρία. Υπάρχει μια κινέζικη λαϊκή δοξασία ότι το τείχος αυτό έφερε μεγάλη κακοτυχία.

-Παλαιά Διαθήκη, Τείχη Ιεριχούς: Γκρεμίστηκαν μετά από πολιορκία 7 ημερών όταν συντονίστηκαν οι σάλπιγγες των Εβραίων.

-Όμηρος, Ιλιάδα, Τροία.
Έπεσαν διά του Δουρείου Ίππου.

-Ισπανία, Φράνκο και 5η φάλαγγα που δρούσε στα μετώπισθεν δίνοντας νίκη στις 4 φάλαγγες του Φράνκο. Με δημοκρατικό προσωπείο, απαρτιζόμενη από πάσης φύσεως στοιχεία που γενικώς παρουσιάζονταν ως αντιεξουσιαστές ή αναρχικοί, ανάμεσά τους κοινοί ληστές ή εγκληματίες που απελευθερώθηκαν από φυλακές για να κάνουν αντικομμουνιστική προπαγάνδα, τελικά οι χειρότεροι εξουσιαστές.

Ποια απ' όλα τα "τείχη" βλέπουμε εγκαίρως, ώστε να μπορούμε να δούμε και τα εντός μας, και πολύ περισσότερο για να τα γκρεμίσουμε...

Βολεύουν τα τείχη, όπως είπε και ο habilis. Δίνουν αυτήν την ψευδαίσθηση προστασίας και άμυνας κι ύστερα λειτουργούν ως ένα καλό πρόσχημα για να κλαιγόμαστε και να διαμαρτυρόμαστε πως είμαστε φυλακισμένοι. Με επίγνωση χτίζονται. Πρώτα από εμάς τους ίδιους και μέσα μας.

Να τα γκρεμίσουμε, σύμφωνοι Σπίθα.

Αλλά, όπως είπε πάλι ο Καβάφης "... τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.
" :)

takis είπε...

Ελα όμως που το τείχος του Βερολίνου εκτός απο κυριολεκτική έχει(είχε) και μεταφορική έννοια..

Εξακολουθώ να πιστεύω οτι και ακόμα και τα "κουφά" τείχη ακούγονται όταν "κτίζονται"..

αρκεί να θέλεις να τα ακούσεις..

και δεν χρειάζεται καμία ιδιαίτερη αρετή για αυτό...
αρκεί να κοιτάξει κάποιος λίγο πέρα απο τον εαυτό του.

Λίγο ..
και φτάνει τις περισσότερες φορές.

ΣΠΙΘΑΣ είπε...

Τι θα γκρεμίζαμε αν δεν υπήρχαν τείχη;
Αφού ότι χτίζουμε γκρεμίζεται:)

Χτίζουμε και γκρεμίζουμε και ζαναχτίζουμε, λοιπόν!!

Άντε γισ να σας λύσω την απορία:)

Κούκος είπε...

Εξαιρετική ανάρτηση, εμπεριστατωμένη και με πολύ καλούς σχολιασμούς. Κάτι της λείπει. Μια μουσική επένδυση. Κατά τη ταπεινή μου γνώμη όλους αυτούς τους προβληματισμούς τους εκφράσανε με το καλύτερο τρόπο οι Pink Flouyd με το μνημειώδες έργο τους The Wall.
Αφιερωμένο σε όλους σας το άσμα από το δίσκο.

Αστερόεσσα είπε...

@ Αχ, βρε Τάκη...
Κοίτα όμως τι γίνεται. Γινόμαστε είτε ήλιοι του πλανητικού μας συστήματος ή πλανήτες - πλάνητες ή δορυφόροι. Άστρα γεννιούνται, λάμπουν, γίνονται σούπερ νόβα και πεθαίνουν, σημαίνοντας και το τέλος των πλανητών. Κι όσο για τους δορυφόρους, αν γίνεις π.χ. σαν τη Σελήνη η μια σου πλευρά θα είναι πάντα σκοτεινή κι ανεξερεύνητη στα από γης τηλεσκόπια.

Εύκολο το 'χεις να πάρει κανείς τα μάτια του απ' το δικό του μικρόκοσμο; Κι όμως... Υπάρχουν τόσες αναγωγικές ομοιότητες ανάμεσα στους μικρόκοσμους και στο μακρόκοσμο.

Φαντάσου τώρα και τη συχνότερη παγίδα. Η πεποίθηση "είμαι ξεχωριστός/η". Εντάξει κι απ' αυτό, αλλά και ίδιοι μαζί. Πωπώ γέλιο! :))


@ Σπίθα,
Τις περισσότερες φορές που ξαναχτίζονταν τείχη στην αρχαιότητα, χρησιμοποιούνταν -για οικονομία υλικών- και δόμοι απ' τα γκρεμισμένα.

Η συνήθεια επιβίωσε ως τις μέρες μας. Στις ξερολιθιές που στηρίζουν τους αναβαθμούς στις πλαγιές των νησιών του Αιγαίου θα δεις ανάμεσα στις πέτρες και αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη να δένουν το τότε με το τώρα. Το ίδιο και στις βυζαντινές εκκλησιές. Το τελευταίο δεν είναι καθόλου μονοσήμαντο, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι κατέστρεψαν τα αρχαία για να φτιάξουν τα δικά τους ιερά οικοδομήματα. Αλλά ήταν απόλυτα φυσικό να ενσωματώσουν αρχαία μέλη που έβρισκαν σκόρπια στα δικά τους. Το έκαναν αυτό και στην κλασσική Ελλάδα.

Αλλά τι γκρεμίζεις και τι αφήνεις ή ενισχύεις. Δεν μπορείς π.χ. να γκρεμίσεις και το φράγμα του Ασσουάν, γιατί θα πλημμυρίσει ο Νείλος. :)


@ Κούκε,
Πανέμορφο τραγούδι το "Hey You"! Tι μου θυμίζεις με το The Wall... Λες κι έχουν περάσει αιώνες...
Σ' ευχαριστούμε!!!

_____________________________


Ένοιωσα πολύ καλά απόψε. Μ' άρεσε και η συζήτηση εδώ. Μετά την αφιέρωση του Κούκου έψαχνα κι εγώ κάτι να αφιερώσω. Γκουγκλάρω τη λέξη "τείχη" κι έψαχνα να βρω εικόνες... Δε με ικανοποιούσε τίποτα. Βάζω στα αγγλικά "walls"... το ίδιο...
Τρίτη φορά το γκουγκλάρω στα γαλλικά, βάζω "le mur" και μου βγαίνει "lemur" το ζωάκι λεμούριος. Είναι κούκλος! Αντί λοιπόν τείχους ή τοίχου πάρτε όλοι από μένα έναν λεμούριο! :))

Νάτος!