Η 25η Μαρτίου μέσα από παλιά αναγνωστικά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού (1972 - 1976)

Το τρίπτυχο που για πολλά έτη τονιζόταν μέσα απ' τις βαθμίδες της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ήταν το γνωστό «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια», το οποίο για να γίνει προσιτό στα παιδιά του Δημοτικού άρχιζε αντιστρόφως: Οικογένεια, Θρησκεία, Πατρίς. Έτσι, σε παλιά αναγνωσματάρια, μηδέ εξαιρουμένων και αυτών του δικού μου καιρού (στην Α' Δημοτικού πήγα το 1973-74), ξεκινούσε με νοσταλγικές - ωραιοποιημένες εικόνες οικογενειακής θαλπωρής. Παιδιά χαμογελαστά, ρόλοι μέσα στην οικογένεια ευδιάκριτοι, πειθαρχία και μια σχεδόν Ιεχωβίτικη εγκαρτέρηση και χαρά.

Το γλωσσικό ήταν ένα απ' τα θέματα που απασχόλησαν την κυβέρνηση της χούντας των συνταγματαρχών, καθώς ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, υπουργός τότε Προεδρίας, στις συζητήσεις για την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1972 πρότεινε τη ρητή καθιέρωση της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας. Η άποψη όμως του Ανδρουτσόπουλου δε βρήκε σύμφωνο το Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος, όπως καταγράφουν και τα πρακτικά των συζητήσεων 1971, σ. 19, αντέταξε ότι η γλώσσα αυτή δεν μπορεί να προσδιοριστεί στη μορφή και στο περιεχόμενό της.

Σε επόμενη συνεδρίαση, ο υπουργός τότε Παιδείας Αθανάσιος Παπακωνσταντίνου επισημαίνει τον κίνδυνο ότι εάν στο Σύνταγμα αναγραφεί η καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα θα τοποθετείτο η Δημοτική εκτός νόμου με αποτέλεσμα «να την αφήσωμεν εις τον κομμουνισμόν, να του την παραχωρήσωμεν» (Πρακτικά 1971, σ. 677)[1].

Έτσι τα αναγνωστικά της Α' Δημοτικού του 1973 με το Μίμη, την Άννα και τη Λόλα σε δύο τεύχη των Kωνστ. Δ. Κολοβού, Ανδρ. Σπ. Παπανδρέου, Ιωάν. Ανδρουτσοπούλου - Τσουρέκη (Α' τεύχος) και Μαρίας Πορφύρη - Μαργαρίτη και Βασιλικής Μπαϊρακτάρη - Παπακυριακοπούλου (Β' τεύχος) του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήναι 1973 με το εθνόσημο της χούντας με το φοίνικα στην πρώτη σελίδα δεν αποφασίζει αν π.χ. "η τάξη" είναι τριτόκλιτο ή πρωτόκλιτο και βλέπουμε στο Α' τεύχος σελ. 76 "Η τάξι μας είναι καθαρή" με γιώτα ή "Σήμερα η δασκάλα ήταν γελαστή. Έφερε τους ελέγχους. Ήταν για τους μαθητάς της" (Α τεύχος σελ. 108), ή στο Β' τεύχος (σ. 68): "Από το ανοιχτό παράθυρο μπήκε σήμερα στην τάξι μας μια μικρή πεταλουδίτσα" ή "Ο Γιάννης και ο Ηλίας σηκώθηκαν πρωί πρωί. Πήγαν με το θείο και τη θεία τους στην πόλι", με έμμεση προπαγάνδα της αντιπαροχής: "Εκεί είδαν πολλούς μεγάλους δρόμους, πολυκατοικίες, ωραία και μεγάλα καταστήματα".

Η έμφαση δινόταν περισσότερο στην 28η Οκτωβρίου παρά στην 25η Μαρτίου. Μαθαίναμε π.χ. πολύ γρήγορα το "Όχι" του Μεταξά, ακόμη και έμμεσα μέσω εικόνων, παρά το τι συνέβη την 25η Μαρτίου, που στο Αλφαβητάριο περιοριζόταν σ' ένα γενικόλογο: «Κάποτε η Πατρίδα μας ήταν σκλαβωμένη. Σαν σήμερα λοιπόν τα παιδιά της, τα Ελληνόπουλα, πήραν τα όπλα, πολέμησαν γενναία τον εχθρό και την έκαμαν και πάλι ελεύθερη. Ζήτω η 25η Μαρτίου! Ζήτω η Ελλάδα μας!» και συνέχιζε με ποιήματα για τη σημαία, ενώ η πρώτη διά των εικόνων κατήχηση εθνικοφροσύνης γινόταν στις πρώτες σελίδες.








Τα παιδιά ετοιμάζονται για το σχολείο στην πρώτη και δεύτερη εικόνα, η τάξη στην τρίτη, ο αγιασμός στην τέταρτη, η παρέλαση με τανκς στην πέμπτη: Οικογένεια, θρησκεία και διά του σχολείου και της οικογένειας η πατρίς. Επιπλέον ποιήματα για φουστανελάδες και τη σημαία στο παράρτημα του Β' τεύχους:

Τα βιβλία αυτά βέβαια δεν είχαν καμιά σχέση εικαστικά (ή και θεματολογικά) με το προηγούμενο Αλφαβητάριο των Ι. Κ. Γιαννέλη - Γ. Σακκά -για δεκαετίες σε χρήση- με τις γνωστές λιθογραφίες που αγαπήθηκαν και επανακυκλοφόρησε απ' τις εκδόσεις Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνη, όπου οποιοδήποτε μάθημα ιστορίας ή εθνικής συνείδησης γίνεται έμμεσα με αναφορές στα δώρα της θείας Ευγενίας με τα μολυβένια ευζωνάκια στις σελίδες 80-81 και αναφορά στην εθνική εορτή στις σελίδες 147-149.

Επικεντρώνεται στον Ευαγγελισμό, στην εορτή του σχολείου και στο λόγο που εκφωνεί ο δάσκαλος επευφημούμενος απ' τα «Ζήτω η Πατρίδα μας! Ζήτω ο Στρατός μας! Ζήτω η 25η Μαρτίου» για να συνεχίσει με το ποίημα της σημαίας, που σηκώνει και πολλές ερμηνείες, αφού επαφίεται στο δάσκαλο να βγάλει το λόγο του για την ημέρα και να πει αυτό που πρέπει ή να αφήσει να υπαινιχθεί ότι η εορτή περιορίζεται στους λόγους που εκφωνούνται στις επίσημες περιστάσεις.





Το βιβλίο επανήλθε στη διδασκαλία και στη μεταπολίτευση για κάποια χρόνια.




Οι σημερινοί 60άρηδες που πρωτοπήγαν σχολείο το 1956 θυμούνται ένα άλλο αλφαβητάριο "Τα καλά παιδιά" με το Ρήγα, την Άννα και τη Νίνα, ένα πολύ ευχάριστο σε εικονογράφηση αλφαβητάρι, στο οποίο δε γίνεται καμιά αναφορά στις εθνικές εορτές.



Ομοίως, καμιά αναφορά δε γίνεται και στο πολύ παλιότερο Αλφαβητάριο Α' Δημοτικού (Β' έκδοση 1934) της Αρσινόης Ταμπακοπούλου "Παιγνίδια - Παιδάκια".




Η σταδιακή μύηση στα μαθήματα εθνικής συνείδησης συνεχίζει στη Β' Δημοτικού μ' ένα αναγνωστικό του 1954 της Βασιλ. Γ. Οικονομίδου που βραβεύτηκε από το Υπουργείο Παιδείας τότε και εντάχθηκε στη Β' Δημοτικού κατά το 1954-1955, συνεχίζοντας την πορεία του για πάνω από μία εικοσαετία, αφού αυτούσιο διδασκόταν στις μέρες μου, αλλά και μετά από μένα στα σχολειά.






Τα παιδιά συμμετέχουν στη σχολική εορτή με το στολισμό του σχολείου, ενώ η πληροφόρηση συνεχίζει με το δίπτυχο θρησκευτικής - εθνικής γιορτής, αναφορά σε κάποιους ήρωες, πατριωτικά τραγούδια, δοξολογία, θρησκευτικά σκετς, εθνικό ύμνο και τα απαραίτητα εύσημα στο δάσκαλο που οργάνωσε τη γιορτή: «Τέτοια γιορτή ας μην τελείωνε ποτέ, είπαν οι περισσότεροι την ώρα που έφευγαν. Μπράβο στο δάσκαλο και στα παιδιά μας, που μας χάρισαν μια τέτοια ωραία γιορτή.»





Το 1975, όταν υπουργός Παιδείας ήταν ο Γεώργιος Ράλλης, διδάσκεται στη Γ' Δημοτικού το Αναγνωστικό της Αγγελικής Βαρελλά με τον Παναγιώτη, το μεγάλο του αδερφό Κλεάνθη και τη μικρή τους αδερφή τη Μαρίνα, με πολύ πιο ανθρώπινα και σχετικά με την τότε κοινωνία πρόσωπα και δρώμενα, προσιτούς δασκάλους που πάνε τα παιδιά επίσκεψη και σε εργοστάσια σοκολάτας, χωρίς ωστόσο να χάνουν ευκαιρία για μάθημα ηθικής και συμπεριφοράς (σελ. 25-26):

«Ο δάσκαλος περνούσε σοβαρός από τα θρανία, έδινε το χέρι του στα παιδιά, μάθαινε τ' όνομά τους και ρωτούσε:
-Συμφωνείς μ' αυτά που είπαμε, Ηλία;
-Εσύ, Φάνη συμφωνείς;
-Μάλιστα, κύριε.
Όταν έφτασε μπροστά στο Δημήτρη, του χάιδεψε το σγουρό του το κεφάλι και ρώτησε:
Λοιπόν, ποιο είναι το δικό σου όνομα;
-Δημήτρης Παπαϊωάννου, κύριε, απάντησε εκείνος.
Ο δάσκαλος του χτύπησε με συμπάθεια την πλάτη.
-Να ένα συμπαθητικό παιδί. Τον λένε Δημήτρη Παπαϊωάννου και το αγαπώ πολύ, γιατί μου έδωσε την ευκαιρία να μιλήσω στο πρώτο κιόλας μάθημα για τις βάσεις της ζωής μας μέσα στην τάξη.
Προχώρησε με βιαστικά βήματα στον πίνακα κι έγραψε πάλι με κεφαλαία γράμματα.
ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ»







Η 28η Οκτωβρίου 1940 όπως και η 25η Μαρτίου διδάσκεται μέσω των αναμνήσεων του παππού, που, αντίθετα απ' τη γιαγιά που λέει παραμύθια, "προτιμά να διηγείται αληθινά περιστατικά". Αφού λοιπόν η διδασκαλία αρχίζει απ' τον Ευαγγελισμό, συνεχίζει με ανεκδοτολογικά περιστατικά απ' το Βλαχογιάννη για το βοσκό που δεν πολεμά γιατί δεν έχει όπλα, αλλά ο Κολοκοτρώνης του επισημαίνει ότι και η γκλίτσα είναι όπλο και συνεχίζει με τραγούδια της κλεφτουριάς και το χορό του Ζαλόγγου.





Η αυτοθυσία υπέρ πατρίδας παίρνει τεράστια αίγλη στα μάτια των πιτσιρικάδων του καιρού μου, που ονειρευόμασταν ρομαντικές μάχες και αυτοθυσίες, συνεπικουρούμενες κι από τις εθνικές εορτές και τα αναγνώσματα του Γεροστάθη που φτάνανε μέχρι τη θυσία της Ιφιγένειας ή της Αγλαύρου. Το Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια εμφυτευόταν μέσα μας για τα καλά.

_____________________________________________

Σημειώσεις:

[1] Τριαντάφυλλος Δούκας, Τα συνταγματικά κείμενα της επταετίας 1967-1974 και η εκπαίδευση
Βλέπε και: Η Εθνικο-Θρησκευτική Διάσταση των Αναγνωστικών Βιβλίων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κατά την περίοδο 1950-1964

*Σχετική ανάρτηση: Άγουρη Πασχαλινή Έξοδος Ηρωϊκή εν Τάφω - Ασκητική και Πατριδολάγνα.

© Ελένη Καλλιανέζου, Vejen 25 Mαρτίου 2009