Δεύτερο Μάθημα Νέας Ελληνικής διά Ρεμάλια ή Πώς θα Αποφύγουμε να Δολοφονήσουμε τα «-τε / -ται» μας

Howard Pyle, Σχολείο του Παλιού Καιρού στην Πενσυλβανία, 1881, Ιδιωτική Συλλογή. © Bridgeman Art Library

Ανοίγουμε τα ματάκια μας. Δε φωνασκούμε. Δεν πετάμε σαΐτες στην τάξη. Δίνουμε βάση:

Ενεργητική Φωνή:

Ενικός Αριθμός

α' πρόσωπο: εγώ βαρά-ω
β' πρόσωπο: εσύ προσέχ-εις
γ' πρόσωπο: αυτός με γράφ-ει
γ' πρόσωπο: αυτή φτύν-ει

Πληθυντικός αριθμός

α' πρόσωπο: εμείς παίζ-ουμε
β' πρόσωπο: εσείς ακού-τε
γ' πρόσωπο: αυτοί βόσκ-ουν τα πρόβατα
γ' πρόσωπο: αυτές ψωνίζ-ουν


Μέση ή Παθητική Φωνή

Ενικός Αριθμός

α' πρόσωπο: εγώ κοιμά-μαι
β' πρόσωπο: εσύ βαριέ-σαι
γ' πρόσωπο: αυτός ξύνε-ται
γ' πρόσωπο: αυτή χασμουριέ-ται

Πληθυντικός Αριθμός

α' πρόσωπο: εμείς αγαπι-όμαστε
β' πρόσωπο: εσείς χτυπι-έστε
γ' πρόσωπο: αυτοί ξυρίζ-ονται
γ' πρόσωπο: αυτές χτενίζ-ονται

Τι παρατηρούμε;
…
Καλά κρασιά! Αφήστε, θα το πω εγώ.
Παρατηρούμε ότι:

1. Στην ενεργητική φωνή η κατάληξη του β' προσώπου πληθυντικού γράφεται με ε.
2. Στην παθητική ή μέση φωνή η κατάληξη του γ' προσώπου ενικού γράφεται με αι.

Μπερδεμένο!
Ας το απλοποιήσουμε. Πάμε πάλι απ' την αρχή.

-Πόσοι ακούνε;
-Πολλοί. Άρα, ε

-Πόσοι ξύνονται;
-Ένας. Αυτός ξύνεται.
-Πόσοι χασμουριούνται;
-Μία. Αυτή χασμουριέται. Άρα, αι

Δηλαδή: Πολλοί κάνουν κάτι; → ε
Ένας παθαίνει κάτι; → αι
Ή
Εσείς κάνετε κάτι; → ε
Αυτός ή αυτή παθαίνει κάτι; → αι

Πάμε τώρα σε μια πανδυσκολούρα. Ο πληθυντικός ευγενείας όταν είναι ομόηχος με το γ' πρόσωπο ενικού της μέσης ή παθητικής φωνής. Όχι πανικός! Με γλύκα, αγάπη, νάζι και υπομονή!

Παράδειγμα:

-Χαίρετε. Τι κάνετε;
-Καλά, ευχαριστώ.

Γιατί βάζουμε ε;
Γιατί, εσείς χαίρετε. (β' πρόσωπο πληθυντικού)

Ενώ:

Χαζογελάει και χαίρεται.

-Ποιο χαζογελάει και χαίρεται;
-Το χαζό παιδί που είναι χαρά γεμάτο. Αυτό. (γ' πρόσωπο ενικού)

«Χαίρεται η φύσις όλη!»

-Ποια χαίρεται;
-Η φύση. Αυτή. (γ' πρόσωπο ενικού)

(Σιγά μη χαίρεται, αλλά λέμε τώρα)

Ο παππούς χαίρεται.

-Ποιος χαίρεται;
-Ο παππούς. Αυτός. (γ' πρόσωπο ενικού)

(-Γιατί χαίρεται ο παππούς;
-Διότι κατάφερε κι αυτό το μήνα να τη σκαπουλάρει με τη σύνταξη των 300 ευρώ. Σκυλί ατάιγο ο παππούς. Να του την κατεβάσουμε στα 100 ευρώ, γιατί θα μας θάψει όλους!)

Το εμπεδώσαμε;

(Εμένα μου λες;)

Άντε, πάρτε τώρα και μία άσκηση για το σπίτι.

Theodor Hosemann, Δάσκαλος εν ώρα ξυλοδαρμού, περί το 1842, © Bildarchiv Pruessischer Kulturbesitz

Άσκηση:

Να βάλετε ε ή αι εκεί που πρέπει στα ανθολογήματα της Νέας Ελληνικής:

1. Πού θα πάτ_ το Σαββατοκύριακο;

(Δημώδης φράση)


2. Γιατί χαίρετ_ ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα,
γιατί λάμπει ο ήλιος έτσι, γιατί φέγγει έτσι η μέρα;

(Πατριωτικόν άσμα επί Μεταξά)


3. Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις,
εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο,
νάτη πετιέτ_ από ξαρχής.

(Γιάννης Ρίτσος, 18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας)


4. Πατάω ένα κουμπί
και βγαίνει μια χοντρή
και λέει στα παιδάκια νιξ φαΐ .
Θα πάω να το πω
στον Ερυθρό Σταυρό
πως είσαστ_ συνένοχες κι οι δυο.

(Κατοχικόν άσμα)


5. Η ρούμπα, παιδί μου χορεύετ_
με πολύ σφιχτά τα μπούτια.
Πρέπει να πάθετ_ σύγκαμα.
Αν δε συγκαείτ_
δε μάθατ_ ποτέ ρούμπα
προσέξτ_ το αυτό
Θέλω να κουνηθείτ_… έτσι… με κέφι
Άλλα θα λέτ_, άλλα θα καταλαβαίνουμε
Άλλα θα νομίζετ_ κι άλλα θα νομίζουν αυτοί
Έτσι είναι
Πολύ γιαχνί, πολύ ρούμπα
Και θα λέτ_
Είναι υπεράνω χρημάτων

(Λίνα Νικολακοπούλου, Ανωτάτη Ρουμποειδής Σχολή)


6. Στο καφενείον "Η ΕΛΛΑΣ" ο σαλτιμπάγκος
πουλά τα νούμερα φτηνά
δραχμή τα ακροβατικά
οι αλυσίδες δωρεάν
το πήδημα θανάτου δυο δραχμές
χωρίς σκοινιά, περάστ_ κόσμε.

(Κ. Χ. Μύρης, Καφενείον 1950)


7. Του Διογένη πιάσετ_ αμέσως το φανάρι,
κι᾿ ελάτ_ να γυρέψουμε κανέναν αρχηγό·
αλλα καθένας μας, θαρρώ, είν' αξιος να πάρη
την αρχηγίαν κόμματος, ακόμη δα κι᾿ εγώ.
Για τα πρωτεία ξεψυχά κάθε Ρωμιός λεβέντης,
μόνον αυτός πρωθυπουργός, μόνον αυτός αφέντης.

…
Μας λείπει ένας αρχηγός;... πενήντα ξεφυτρώνουν,
το ένα κόμμα χάνετ_;... θα έβγουν άλλα δέκα·
όλοι για το αξίωμα του αρχηγού μαλλώνουν,
κι᾿ ίσως αργότερα μας βγη ᾿ς τη μέση και γυναίκα.
Αλλά κι᾿ εγώ ο αφανής των Αθηνών πολίτης
ελπίζω πως καμμιά φορά θα γίνω Κυβερνήτης.

(Γεώργιος Σουρής, Αρχηγοί)


8. «Μην τ᾽ αγγίξτ_, γιατί θε να γνωρίσετ_
το βουλιασμό της αθωότητός σας,
και πλέον δε θα μπορέσετ_ να ζήσετ_
ευτυχισμένοι στον παράδεισό σας.
Τα᾽ φτιασ᾽ ο Διάολος, κι είναι διαολεμένα.
Άστ_ τα εκεί. Του τα᾽ χω αμαχεμένα»

(Ανδρέας Λασκαράτος, Γιατί τα τάλαρα τα λένε τάλαρα)

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!




___________________

Συναφής Ανάρτηση: Εκλαϊκευμένον Μάθημα Νέας Ελληνικής διά Ρεμάλια

© Ελένη Καλλιανέζου, Αθήνα 27 Νοεμβρίου 2008