Τα Γράμματα, Οι Λέξεις - Ο, patria mia

Οι μύθοι στην οικογένεια με θέλουν να μίλησα πολύ νωρίς, πέντε μηνών. Κι ήτανε, λέει, η πρώτη μου λέξη «μπαμπά». Αυτό, κατά τις διηγήσεις της μακαρίτισσας της μητέρας μου, έγινε ως εξής:
Καθόταν ο πατέρας μου πάνω απ' την κούνια μου ώρες ατέλειωτες κι επαναλάμβανε:

-Μπαμπά, μπαμπά, μπαμπά, μπαμπά, μπαμπά.

Η μητέρα μου τον κορόιδευε.

-Μα, τι νομίζεις ότι κάνεις;

-Κάνε δουλειά σου, της απαντούσε.

Ένα βράδυ τη σκούντησε μέσα στον ύπνο της.

-Ξύπνα, το παιδί μίλησε.

-Άει, παράτα μας, του απάντησε εκείνη.

-Λόγω τιμής, της λέει εκείνος. Το παιδί είπε «μπαμπά».

Ήρθε η ώρα να με θηλάσει. Γύρισα και την κοίταξα και είπα «μπαμπά». Τότε, λέει, παρολίγο να της πέσω απ' τα χέρια. Πήρε τον παιδίατρο τηλέφωνο, προσποιούμενη ότι είχα πυρετό. Όταν ο γιατρός με εξέταζε, αφού τη σκυλόβρισε, γιατί ήταν και φίλος οικογενειακός, γιατί τον ξεσήκωσε άδικα και με πήρε αγκαλιά, τον είπα και αυτόν «μπαμπά». Και δεν ήταν αυτό το συλλαβικό «μπα, μπα, μπα» που λένε τα βρέφη. Ήταν καθαρότατο «μπαμπά».

Ο πατέρας μου κατουρήθηκε απ' τη χαρά του και θριαμβολόγησε. Έβγαλε κόρη σαΐνι.

Μετά με φόρτωσε με βιβλία, στην αρχή παραμύθια με εικόνες μαγικές, ύστερα μυθιστορήματα.

Θυμάμαι σαν να ήταν χθες, χειμώνα στο καθιστικό, τυλιγμένη με κουβέρτα στο ντιβάνι και τριγύρω μου βιβλία ανοιχτά, τα κοίταζα σαν υπνωτισμένη.

Ύστερα, πριν ακόμη πάω σχολείο, η μητέρα μου «εφηύρε» ένα παιχνίδι. Έραβε κι επαναλάμβανε:

-Άλφα, βήτα, γάμμα, δέλτα, ακολουθώντας την επιτυχημένη συνταγή του πατέρα μου, αν και εκείνος δεν ήταν πια στο σπίτι.

Κάποια στιγμή εκνευριζόμουν κι έλεγα:

-Ουφ, βρε μαμά! Σταμάτα πια με το «άλφα, βήτα, γάμμα, δέλτα»!

Εκείνη δεν έδινε σημασία. Την άλλη μέρα συνέχιζε:

-Έψιλον, ζήτα, ήτα, θήτα.

Και την τρίτη, όλα μαζί: άλφα, βήτα, γάμμα, δέλτα, έψιλον, ζήτα, ήτα, θήτα.

Έτσι έμαθα το αλφάβητο πολύ πριν πάω νηπιαγωγείο.

Μετά άρχισε η γραφή.

-Έλα, γιαγιά να ζωγραφίσουμε. Και ζωγραφίζανε γράμματα. Μ' έτρωγε η περιέργεια κι η επιθυμία να συμμετέχω. Κάπως έτσι λύθηκε και το κεφάλαιο γραφή, το οποίο συνεχίστηκε με πινακάκια με γράμματα καρφωτά σα σφηνάκια και κύβους. Μετά ήταν θέμα χρόνου να αρχίσω να διαβάζω μόνη μου στην αρχή τα παραμύθια κι ύστερα μυθιστορήματα. Πρώτα τα παιδικά, ύστερα τα «απαγορευμένα» απ' τα επάνω ράφια της βιβλιοθήκης. Μετά δε με προλαβαίνανε. Σ' ένα βιβλίο για δεινοσαύρους ή για γεωγραφία έκρυβα Καραγάτση ή Ανατόλ Φρανς ή τη «Νανά» του Ζολά.

Όταν τρώγαμε κοτόπουλο, βάζαμε στοίχημα γιάντες. Εγώ θα ήμουνα υπάκουη και τακτική, αν έχανα, εκείνη, αν έχανε, θα μου αγόραζε κάποια βιβλία. Τις περισσότερες φορές έχανε. Το κόλπο ήταν απλό: Πήγαινα στο κρεβάτι με κάποιο βιβλίο, ενώ έπρεπε να κοιμηθώ και φρόντιζα να με πάρει χαμπάρι.

-Τι έχεις κάτω απ' τα σκεπάσματα;

-Τίποτα.

Τα άνοιγε. Κρατούσα σφιχτά το βιβλίο.

-Δε στο δίνω!

Το τράβαγε.

-Όχι, δε θα το πάρεις!

Θύμωνε.

-Τι έκανε λέει;

Άφηνα σιγά σιγά το βιβλίο να της γλιστρήσει στα χέρια. Έπεφτε στην παγίδα.

-Γιάντες, έχασες! (Κοστολογείτο με Παπαδιαμάντη. Όχι κι άσχημα).

Τα Σαββατοκύριακα που έβλεπα τον πατέρα μου είχα ακόμη πέντε έξι βιβλία. Αυτά που είχε συνήθως διαβάσει και δεν ήθελε να του πιάνουν χώρο πια στη βιβλιοθήκη του.


Μετά πιάσαμε τις όπερες. Τηλεόραση δεν υπήρχε, ιδιοτροπία της μητέρας μου. Ραδιόφωνο.

Τρίτο Πρόγραμμα, «Το Θέατρο της Κυριακής» και της Τετάρτης στο Πρώτο και «η Όπερα της Εβδομάδας», κάθε Πέμπτη βράδυ, ώρα δέκα. Προλόγιζε η Αθηνά Σπανούδη. Μετά σφύριζα τις μελωδίες. Άρχισα να συγκρίνω εκτελέσεις της Άννας Μόφφο ή της Τεμπάλντι στην Τραβιάτα με την αντίστοιχη της Κάλλας. Υπερτερούσαν τα πάντα υπέρ της τελευταίας. Δε συγχωρούσα τις επιφανειακές εκτελέσεις ή τις άσκοπες τρίλλιες, που δε σέβονταν το συνθέτη.

Κάποια Κυριακή, όταν με πήρε ο πατέρας μου σφύριζε, θυμάμαι το εμβατήριο από την Αΐντα, που είχε τύχει να ακούσω το προηγούμενο βράδυ. Τον κοίταξα με δέος.

-Το ξέρεις;

Με κοίταξε ειρωνικά.

-Εσύ, τι λες;

Η Αΐντα ήταν η δεύτερη όπερα που απέκτησα ολοκληρωμένη. Φυσικά, στον ομώνυμο ρόλο η Κάλλας. Κι αυτό βάσει συμφωνίας, καθιερωμένη απ' τη γιαγιά. Κάθε φορά που αρίστευα στο σχολείο (φαινόμενο σύνηθες) ή μετά από τους βαθμούς του τριμήνου, η γιαγιά η Μαρίκα καθιέρωσε ένα τελετουργικό: Μια ολοκληρωμένη όπερα με την Κάλλας. Έτσι σε τρυφερή ηλικία απέκτησα μια αξιόλογη συλλογή από όπερες.

Η Αΐντα είναι μια σκλάβα απ' την Αιθιοπία, κόρη του ηττημένου Αμονάστρο, του βασιλιά της Αιθιοπίας από το Φαραώ της Αιγύπτου. Δορυάλωτη δούλα στην κόρη του Φαραώ, την Αμνέρις και εκβιασμός στον πατέρα της. Αν σηκώσει κεφάλι εναντίον της Αιγύπτου, η Αΐντα θα πεθάνει. Η ατυχία της είναι ότι θα ερωτευτεί τον αρχιστράτηγο των αιγυπτιακών στρατευμάτων και νικητή των πολεμιστών Αιθιόπων, Ρανταμές, τον οποίο διεκδικεί και η κόρη του Φαραώ. Και η Αΐντα διχάζεται ανάμεσα στον έρωτα και στην αγάπη της στον πατέρα της.

Ο, patria mia. Ω, πατρίδα μου...

Αλήθεια, τι είναι η πατρίδα χωρίς τον πατέρα;

Χωρίς πατρίδα είσαι άπατρις. Χωρίς πατέρα τι είσαι; Και τι είναι η πατρίδα μας, μην είν' οι κάμποι... Όλα πατρίδα μας κι αυτά κι εκείνα;

Όταν ο Ρανταμές, θα φέρει στη Αίγυπτο σκλάβο και τον Αμονάστρο, τον πατέρα της Αΐντας, αυτή θα τρέξει στην αγκαλιά του.

-Non sei mia figlia! Dei faraoni tu sei la schiava! Δεν είσαι κόρη μου. Θα της πει ο πατέρας της. Είσαι η σκλάβα των Φαραώ.

Και η Αΐντα θα πεθάνει στο τέλος ά-πατρις... Immenso Ftha! Mortal, diletto ai Numi...

© Ελένη Καλλιανέζου, Αθήνα 5 Αυγούστου 2008