H Ωραία Ελένη, η Αγία, η Πόρνη κι η Παντάνασσα. Ονοματοδοσίες

Το μαγικό στοιχείο στην ονοματοδοσία, πανάρχαια πίστη σύμφωνα με το οποία κάθε υποκείμενο βαφτιζόμενο με συγκεκριμένο όνομα αποκτά τις ιδιότητες του ονόματος με το οποίο βαφτίζεται, γίνεται ολοένα και πιο πολυδιάστατο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ίδιο όνομα φέρουν και άλλα υποκείμενα, που και αυτά με τη σειρά τους προσέδωσαν στο όνομα που πήραν κάτι απ’ τη δική τους ιστορία.

Δύο γνωστές Ελένες: Της Σπάρτης, τραγουδισμένη απ’ τον Ηρόδοτο, τον Όμηρο, τον Ευρυπίδη, το Σεφέρη, τον Ελύτη απ’ τη μια και η γνωστή αγία των χριστιανών Φλαβία Ιουλία Ελένη απ’ την άλλη, θα μπορούσε να μπερδέψει οποιαδήποτε σύγχρονη Ελένη ποιας εκ των δύο τις ιδιότητες να προσεταιρισθεί.

Ας μου συγχωρέσουν εδώ οι χριστιανοί την προσωπική άποψη ότι πόρνη δεν ήταν η Ελένη της Σπάρτης, αλλά η παλλακίδα του Κωνστάντιου του Α’ του Χλωρού και μητέρα του Φλάβιου Βαλέριου Κωνσταντίνου ή Κωνσταντίνου του Μεγάλου (τον οποίο ομοίως αρνούμαι να ονοματίσω άγιο και τον οποίο η εκκλησία επιμένει πεισματικά να καλεί ισαπόστολο).

Jan van Eyck, Η Ανακάλυψις του Σταυρού, 1422-1424, εικονογράφηση από το Turin Mailänder Studentbuch

Μια ποταγωγίδα στο πανδοχείο του πατέρα της και φτηνή πόρνη, όψιμη ζηλώτρια χριστιανή, η οποία κατά τους χρονικογράφους είχε απαγορεύσει επί ποινή θανάτου στις γυναίκες της επικράτειας -ως Αυγούστα να φέρουν επάνω τους οποιοδήποτε ένδυμα σε χρώμα ροζ, μιας και ήταν το αγαπημένο της χρώμα και μόνο αυτή έπρεπε να το φορεί, επιτυχημένη ή όχι αρχαιολόγος στους Αγίους Τόπους σε ανασκαφές περί Τιμίου Ξύλου, το οποίο θαυματουργικώς ως τις μέρες μας πολλαπλασιάζεται και γεννά, για να μπαίνει σε φυλαχτάρια – σταυρουδάκια, που θα κοσμήσουν το στήθος ευβλαβών στους Αγίους Τόπους χριστιανών και θα γίνουν χατζήδες στον Ιορδάνη ποταμό.

Η Ελένη της Τροίας ή της Σπάρτης απ’ την άλλη, Διογενής, κόρη του Kύκνου πατέρα της και της Λήδας, βγήκε απ’ τ’ αυγό της, σεληνιακή θεότητα για να εξυπηρετήσει τον παλιό χρησμό της Γαίας. Πολλοί οι θνητοί που έκαναν τη γη να στενάζει κι είχαν γίνει οι θνητοί αυτοί «άχθος αρούρης». Δε δίνω λοιπόν δεκαράκι τσακιστό για το αν η Ωραία Ελένη πήγε με το Θησέα στην πρώτη της αρπαγή, το Μενέλαο κατόπιν και μετά τον Πάρη ή το Διόφοβο. Εξάλλου, κατά το στίχο του Σεφέρη «τι ‘ναι θεός – τι μη θεός και τι τ’ ανάμεσό τους», θα μπορούσαμε να πούμε «τι είναι Ελένη – τι μη Ελένη και τι τ’ ανάμεσό της», κι ακόμη κι αν δεν πήγε στην Τροία η ίδια – πάρεξ μόνον η σκιά της κι όλα γινήκανε «για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη», ως σεληνιακή θεότητα φώτισε ποιητές να γράψουν για δαύτηνα έπη και άντρες να σκοτωθούν για τα ωραία της μάτια.

«Κάθε καιρός κι η Ελένη του», κατά το ρηθέν του Ελύτη, και μιαν ακόμη σύγχρονη Ελληνίδα βυζαντινοπρεπής και απίστευτα γλυκειά παρουσία, η Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ, που μόνο η θέρμη της κι η απλότητά της, συνδυασμένα με τόσο πολύπλευρη παιδεία, θα μπορούσε να πείσει κι εμένα στις πιο στριφνές και δύσκολες μέρες του μήνα ότι υπάρχουν κάποια ψήγματα αλήθειας στην αγιότητα της Φλαβίας – Ιουλίας – αγίας κατιτί.

Κι έχουμε λοιπόν Ελένες διαχρονικές, Ελένες συγχρονικές, μέσα από την εμβριθή σπουδή κι ερμηνεία των μύθων και των ετυμολογιών ονομάτων, αλλά τελικά, όσο περισσότερο το ψάχνει κανείς, τόσο με μεγαλύτερη βεβαιότητα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το όνομα Ελένη θα μπορούσε να είναι συνώνυμο και του Μενέλαου και του Πάρη και του Γιώργου και του Αλέξανδρου και του Ανδρέα και του Παναγιώτη. Ειδικά του τελευταίου, αφού το όνομά του δηλώνει και παναγιότητα, άρα Ελένη είναι η Παναγία, η Πανγαία, ο ίδιος ο Διάβολος, η Αστερόεσσα κι ο κόσμος όλος.


Σχετικές αναρτήσεις: Όλες. Ειδικότερα:

1. For a Helen. Για μιαν Ελένη
2. Αλέξανδρος, Ηλέκτρα, Ελένη
3. Η Σφαγή της Λυγερής (Ελένη και Παραλογή, Παραλογή κι Ελένη)
4. Ego sum…

© Eλένη Καλλιανέζου, Vejen 23 Ιουλίου 2008