H δική μου Δανία (Μέρος Α')

Η Δανία είναι η νοτιότερη χώρα της Σκανδιναυίας και η βορειότερη της Ευρώπης. Τοπία χωρίς ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, όπως επί παραδείγματι η Νορβηγία, η οποία μπορεί να σε μαγέψει, αλλά δεν ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πεδιάδες, λιβάδια και χαμηλοί λόφοι, που δεν ξεπερνούν τα 200 μ. και ο λόφος των 173 μ. στη χερσόννησο της Γιουτλάνδης ονομάζεται Το Όρος Που αγγίζει Τον Ουρανό, λιμνούλες και ποταμάκια όπου κολυμπούν κύκνοι, αγριόπαπιες και νερόκοττες, πόλεις μικρές, χωριουδάκια μικρά, σε έκταση μιας χώρας που μόλις και ξεπερνά την Πελοπόννησο, και με πληθυσμό περί τα πεντέμισι εκατομμύρια, ενώ η Κοπεγχάγη δεν κατορθώνει καν να αγγίξει το ενάμισι εκατομμύριο κατοίκους.

Στη χώρα όμως αυτή που δεν προικίστηκε ιδιαίτερα από τη φύση, οι άνθρωποι, ευγνώμονες σ' αυτό που τους δόθηκε τόσο φειδωλά, θα φυτέψουν λουλούδια στους κήπους τους, θ' αφήσουν τα παιδιά να παίξουν ελεύθερα στα ποταμάκια και οι φούρνοι θα δίνουν τσουβάλια με το ψωμί της προηγούμενης μέρας στην πιτσιρικαρία δωρεάν, για να ταϊστούν κύκνοι και παπιά.

Οι άνθρωποι γλυκείς, προσηνείς κι ευγενικοί θα σε πλησιάσουν με χαμόγελο και θα ανοίξουν άνετα μαζί σου κουβέντα, ιδίως στις μικρότερες πόλεις, χωρίς ίχνος τουπέ, αλαζονείας ή επιθετικότητας. Φιλικοί, ήρεμοι και κοινωνικοί θα ζητήσουν να μάθουν για σένα, και οι ηλικιωμένοι θα σε πάρουν απ' το χέρι για να σου δείξουν πού βρίσκεται η στάση του λεωφορείου, αν χάθηκες και θα εμφανιστούν ιδιαίτερα πρόθυμοι -αν τους μιλήσεις στα δανέζικα. Θα αποδεχτούν και θα βοηθήσουν τους ξένους ή τους πρόσφυγες και η προθυμία τους θα γίνει κοινωνική στάση που ξεπερνά την ευαισθησία, αν διαπιστώσουν ότι αποδέχεσαι τον τρόπο ζωής τους (που δεν αλλάζει εύκολα).

Η χώρα γνώρισε τη φτώχια στο πετσί της κι αισθάνεται ιδιαίτερα περήφανη για την ιστορία της και την «αρχαιολογία» της. Ποια αρχαιολογία; Αυτή τη μισερή που καλεί Προϊστορικούς Χρόνους την εποχή των Βίκινγκς απ' το 1000 μ.Χ μέχρι και το 16ο-17ο αιώνα και ιστορικούς χρόνους απ' το 1600 και εντεύθεν, με αρχαιολόγους που θα ενθουσιαστούν να ανασκάψουν σ' ένα χωράφι για να βρουν ίχνη πασσαλόπηξης από ξύλινες αγροτικές κατοικίες. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα σπάνια, μόνο το χρώμα του χώματος αλλάζει, κι αν τύχει και βρεθεί η βάση κάποιας τριποδικής χύτρας, θα κάτσουν να την αποτυπώσουν με τέτοια σπουδή, που στην Ελλάδα μόνο αν βρισκόταν το άγαλμα ενός κούρου θα έβρισκε παράλληλο. Και βέβαια, οι ανασκαφές τους δεν έχουν καμία σχέση με τις ανασκαφές εν Ελλάδι. Εργάτες δεν προσλαμβάνονται και οι αρχαιολόγοι θα σκάψουν μόνοι τους με φτυάρι και μυστρί στο σκληρό – αργιλώδες χώμα, που σκληραίνει ακόμη περισσότερο απ' τις συνεχείς βροχές και θα κουβαλήσουν τα μπάζα με το καροτσάκι. Ακόμη περισσότερο ζόρικο, αν βρέχει και το καροτσάκι γίνεται ασήκωτο απ' το χώμα που μετατρέπεται σε λάσπη. Μαρτυρικό αν είσαι Ελληνίδα αρχαιολόγος -μαθημένη αλλιώς, με σωματότυπο μικρό χωρίς μπράτσα και βάρος που γυροφέρνει τα 50 κιλά, πιο συχνά κάτω παρά πάνω.

Η αλληλεγγύη είναι στο χαρακτήρα τους. Δε νοείται π.χ. να μετακομίζεις σε σπίτι και να καλέσεις μεταφορική εταιρία, εκτός κι αν είσαι στέλεχος μεγαλοεπιχείρησης. Οι γείτονες και οι φίλοι θα συνδράμουν όλοι με τα αυτοκίνητά τους με αντάλλαγμα ένα ή δυο λουκάνικα και μπύρα. (Αν τους φτιάξεις κι ένα παστίτσιο, τους έχεις σκλαβώσει κι αισθάνονται και καταϋποχρεωμένοι που δούλεψαν για χάρη σου σκληρά κουβαλώντας βαριές κούτες και έπιπλα).

Θεωρείται απόλυτα φυσικό στις γειτονιές να κρατήσεις το σκυλί τους ή τη γάτα τους, όταν θα λείψουν για διακοπές κι αυτοί θα κρατήσουν το δικό σου.

Όμοια όμως, η ογδοντάχρονη γριούλα θα βγει με το φτυάρι έξω να φτυαρίσει το χιόνι απ' το πεζοδρόμιο, το ίδιο όπως και ένα άτομο ανάπηρο, που θα κάνει το ίδιο απ' το αναπηρικό καροτσάκι! Αν δε φτυαρίσεις χιόνι απ' το πεζοδρόμιό σου, έχεις πρόστιμο.

…

Στην Ελλάδα, το έβρισκα απόλυτα φυσιολογικό, όταν αγόραζα τζην παντελόνι να το πήγαινα στη ράφτρα να μου το κοντύνει. Εδώ όμως το είδος σπανίζει. Νοείται άνθρωπος, που να μην ξέρει πώς να δουλέψει τη ραπτομηχανή, άνδρας ή γυναίκα; Το μαθαίνει στο Δημοτικό. Θες ράφτη; Άντε πλήρωσε μια περιουσία.

Αντικαταναλωτικοί από φύση (όπως σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι) κι οι Δανοί ακόμη περισσότερο. Η χώρα του «φτάξτο μόνος σου». Βάψε το σπίτι μόνος σου, βάλε το πάτωμα μόνος σου, ράψου μόνος σου, παζάρεψε τιμή στο μαγαζί. Ναι! Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, οι Δανοί παζαρεύουν τιμές και το παζάρεμα θεωρείται αναμενόμενο. Ο τρόπος διαφέρει. Πρέπει να κερδίσεις τον πωλητή με έξυπνο χιούμορ.

Ο Έλληνα αστός θα κρυφοπαινευτεί να πει πόσο ακριβά πλήρωσε τα πόμολα απ' τις πόρτες στο σπίτι που αγόρασε. Οι άλλοι θα τον φθονήσουν για την επίδειξη «ευμάρειας» και πιθανόν να βρει μιμητές σ' ένα παιχνίδι ανταγωνισμού. «Πλήρωσες τόσα εσύ, εγώ πλήρωσα τριπλάσια κι είναι της τάδε μάρκας». Τότε ο Δανός θα κοιτάξει τον Έλληνα με μάτια διάπλατα -χωρίς να σχολιάσει-. Έχει μπροστά του προφανώς έναν ηλίθιο, γιατί αυτός θα παινευτεί μόνο στην αντίθετη περίπτωση: για να σου δείξει πόσο φτηνά αγόρασε το ίδιο πράγμα. Το ίδιο πνεύμα αντικαταναλωτισμού αντικατοπτρίζεται και στις τηλεοπτικές διαφημίσεις. Λιγοστές, χαμηλού κόστους, χιουμοριστικές, που κατ' ουσίαν διακωμωδούν το προϊόν, παρά το διαφημίζουν.

…

Μå jeg låne en citron? (Μπορώ να δανειστώ ένα λεμόνι;)

Η φράση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Δανείζεσαι. Δε ζητάς. Ζήτησες ένα λεμόνι απ' το γείτονα, γιατί ξέμεινες. Θα το επιστρέψεις. Αν δεν το κάνεις, σε γράφουν στα μαύρα κατάστιχα ως μπαταξή.

Με την ίδια λογική, πριν από μόλις ένα χρόνο που κάπνιζαν και στα τρένα, η κοπελιά θα ερχόταν προς το μέρος σου, αν σε έβλεπε να καπνίζεις κι αυτή δεν είχε επάνω της τσιγάρα. Πληρώνει το αντίτιμο ενός τσιγάρου κι εσύ το παίρνεις. Δε χωράνε εδώ γενναιοδωρίες, «άστο, αλλοίμονο». Εκείνη την ώρα συναλλάσσεσαι. Δεν προσφέρεις βοήθεια στο γείτονα ή συνάδελφο.

Θεωρείται όμως απόλυτα φυσιολογικό οι μαθητές των σχολείων να οργανώσουν ομάδες εθελοντών για να διδάξουν τη χρήση των υπολογιστών σε άτομα της τρίτης ηλικίας ή οι Δανέζες να συμμετέχουν σε ομάδες βοήθειας για τους πολιτικούς πρόσφυγες συνδράμοντας ταυτόχρονα κρατικούς ή κοινοτικούς φορείς.

Και τα παιδιά; Θα κάνουν ποδηλατάδες, θα παίζουν στο ύπαιθρο ελεύθερα χωρίς την υπερπροστατευτική μάνα από πίσω, και θα εθιστούν σταδιακά στην εργασία. Η παιδική εργασία δεν απαγορεύεται, αλλά υπάρχουν όροι. Ο φράχτης θα βαφτεί από το γειτονόπουλο έναντι χαμηλής αμοιβής, στους φούρνους συχνά οι πωλητές είναι παιδιά επί πληρωμή, το baby – sitting γίνεται αποκλειστικά σχεδόν από μαθητές σχολείων, η βοήθεια στο σπίτι – όπως το σίδερο σε οικογένειες, όπου οι γονείς είναι εργαζόμενοι και οι δύο- από φοιτητές.

Οικογενειακή ζωή, γυναίκα, σεξ.

Ο γάμος δεν είναι απαραίτητος όρος για τους Δανούς για να συμβιώσουν και να κάνουν οικογένεια.

Υπάρχουν ζευγάρια που συζούν 30 και 40 χρόνια και κάνουν και 3-4 παιδιά. Θα πάρουν τα επιδόματα τέκνων, κανονικά όπως οι παντρεμένοι, αλλά οι τελευταίοι θα έχουν κάποιες φορολογικές ελαφρύνσεις. Η μόνη διαφορά.

Σε μια χώρα που η σεξουαλική ελευθερία είναι δεδομένη (δεν ποινικοποιείται απολύτως καμία προτίμηση ή ιδιαιτερότητα, αρκεί τα άτομα να είναι ενήλικα και να συναινούν αμοιβαία), ο μέσος Δανός ή Δανέζα, αντίθετα απ' ό,τι οι Έλληνες θέλουμε να πιστεύουμε για τους Σκανδιναυούς, δεν είναι ευνοϊκά προδιατεθειμένοι για περιπέτειες της μιας νύχτας. Θα επιδιώξουν να κάνουν σχέση, είναι από φύση τους ντροπαλοί, αδιάφοροι γενικά για τη θρησκεία, αλλά μαθημένοι σε πουριτανικές αρχές κατά Λούθηρο. Η τυπολατρεία τους είναι παντελώς αδιάφορη, αλλά από φυσικού τους στην πλειοψηφία είναι οικογενειάρχες. Δε θα κριτικάρουν αρνητικά απολύτως τίποτα, αλλά τα προσωπικά δεδομένα του καθενός είναι αυστηρά προσωπική υπόθεση κι όχι θέμα προς συζήτηση.

Μπαίνουν σε μια σχέση αποκαλύπτοντας εξαρχής όλα τους τα χαρτιά. Παράλληλες σχέσεις και λάθρα επιβιώσαντες δε νοούνται. Εάν και οι δύο συναινούν κι επιθυμούν τις νύχτες τους να τις μοιραστούν με κάποιο άλλο πρόσωπο, αυτό δε γίνεται ποτέ ερήμην του συντρόφου, ακόμη και τα «στραβοπατήματα».

Οι Δανοί δεν αλλάζουν εύκολα συνήθειες. Αυτό σημαίνει ότι και τα ζευγάρια συνευρίσκονται σχεδόν προκαθορισμένα: Έχουμε τη «μικρή Τετάρτη» και το «μεγάλο Σάββατο». Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κι άλλες «μικρές» ημέρες. Αλλά οι Τετάρτες και τα Σάββατα δε θα αγνοηθούν και ποτέ.

Η γυναίκα απολαμβάνει ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με έναν άνδρα. Μια σαραντάχρονη με τρία παιδιά δε θα δυσκολευτεί καθόλου να συνεχίσει να έχει προσωπική ζωή μετά το διαζύγιό της ούτε τα παιδιά της θα αποτελέσουν εμπόδιο για τον καινούργιο της σύντροφο, όπως στον Έλληνα που θα αποφύγει αντίστοιχες ιστορίες, όπως ο διάολος το λιβάνι.

Ο Νιλς είχε τρία παιδιά απ' τη μακρόχρονη συμβίωσή του με την Αννέτε. Γνώρισε την Κριστίν, διαζευγμένη με τρία παιδιά δικά της. Τώρα ζουν και η δυο τους στη φάρμα της Κριστίν, μαζί με τα 6 παιδιά, 5 άλογα, 2 σκυλιά και τη γάτα.

Τα καθήκοντα μέσα στο σπίτι μοιράζονται σε όλους. Στη φασίνα θα συμμετέχουν άντρες, γυναίκες και παιδιά. Θα φροντιστεί ο κήπος και τα βράδια, που το χειμώνα είναι ιδιαίτερα μεγάλα, μιας και νυχτώνει απ' τις 3 το απόγευμα θα χαλαρώσουν όλοι με τραγούδια, παιχνίδια, συζήτηση και μουσική υπό το φως των κεριών. Και τα κεριά ανάβονται απ' τους Δανούς καθημερινά κι η διάθεσή τους γλυκαίνει.

Αυτές οι ώρες της χαλάρωσης το hygge sig είναι αδιαπραγμάτευτες. Αυτό σημαίνει ότι και στη δουλειά τους λήξη ωραρίου σημαίνει τέλος εργασίας και κανείς εργοδότης δε θα το διαπραγματευτεί αυτό, όμοια όπως και ο εργαζόμενος. Αντίθετα, προτίμηση στις θέσεις εργασίας έχουν οι γονείς με προσωπικά ενδιαφέροντα και ισορροπημένη ζωή και κανείς δε θέλει βέβαια να προσλαμβάνει υπαλλήλους ανισόρροπους που παντρεύονται αποκλειστικά και μόνο την εργασία, γι' αυτό και στα βιογραφικά παίζει τόσο σπουδαίο ρόλο η καταγραφή των ενδιαφερόντων και χόμπυ των υποψηφίων.

(Συνεχίζεται)

© Ελένη Καλλιανέζου, Αθήνα 23 Σεπτεμβρίου 2008