Imprimatur

Όταν ήρθα στη Δανία τα Χριστούγεννα του 2005, έπεσα πάνω στη μεγάλη κρίση του Μωάμεθ. Θυμίζω τα γεγονότα: Η τοπική εφημερίδα Jyllands - Posten είχε δημοσιεύσει γελοιογραφίες του Μωάμεθ, που ξεσήκωσαν τότε τον Ισλαμικό κόσμο με συνεπακόλουθα να καίγονται οι δανέζικες σημαίες, να πυρπολούνται πρεσβείες και προξενεία της Δανίας στη Μέση Ανατολή, και να απειλείται το δανέζικο εξαγωγικό εμπόριο, αφού ο Αραβικός κόσμος απέκλεισε τα δανέζικα προϊόντα με εμπάργκο. Σ’ όλα αυτά προστέθηκαν και απειλές για τη ζωή δημοσιογράφων. Πρακτική συνήθης για φονταμενταλιστές, παρόμοια είχαν αντιδράσει εξάλλου και παλιότερα για το συγγραφέα των “Σατανικών Στίχων” Salman Rushdie.

Ο φονταμενταλισμός όμως δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό των μουσουλμάνων. Οι χριστιανοί πρώτοι και καλύτεροι εξέδωσαν Index Librorum Prohibitorum ήδη από το 1529 στην Ολλανδία και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ακολούθησε. Επιβλήθηκε λογοκρισία στον έντυπο λόγο κι όλα τα βιβλία που περνούσαν επιτυχώς την εκκλησιαστική επιθεώρηση έφεραν στην πρώτη τους σελίδα την ένδειξη “nihil obstat” ή “imprimatur”.
Η χθεσινή όμως μέρα, η 10η Μαΐου στάθηκε σημαδιακή στην ιστορία της λογοκρισίας και της ελευθεροτυπίας. Στις 10 Μαΐου του 1768 φυλακίστηκε ο John Wilkes, ριζοσπάστης δημοσιογράφος και πολιτικός στην Αγγλία του 18ου αιώνα για ένα επικριτικό άρθρο για το Γεώργιο Γ’ που δημοσίευσε στην εφημερίδα “North Briton”, ενώ στη Ναζιστική Γερμανία του 1933, ίδια μέρα – 10 του Μάη καίγονται βιβλία μαζικά.
Παρόμοιες σκηνές λογοκρισίας είδε και η Ελλάδα, όχι μόνο στην εποχή του ψυχρού πολέμου ή κατά την περίοδο δικτατοριών. Σάλο είχε προκαλέσει η ταινία του Σκορτσέζε «Ο Τελευταίος Πειρασμός» πάνω στο ομώνυμο βιβλίο του Καζαντζάκη με στίφη ευλαβών χριστιανών να επελαύνουν εν πλήρει ταπεινότητι στις κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας πριν κάποια χρόνια και σεμνά να βανδαλίζουν κινηματογραφικές οθόνες και καθίσματα κινηματογραφικών αιθουσών, ενώ το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη “Mι εις τη νι”, θα ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών όχι μόνο σε ανοιχτούς χώρους και πλατείες (όπου αυτόπτες μάρτυρες θέλουν και τον Ψωμιάδη «ως αγανακτισμένο πολίτη» να συμμετέχει στην ομαδική καύση του βιβλίου), αλλά ακόμη και στην αίθουσα του Δικαστικού Μεγάρου στη Θεσσαλονίκη, όταν δεκάδες μέλη χριστιανικών και παραχριστιανικών οργανώσεων όρμησαν κατά την ακροαματική διαδικασία της αίτησης ασφαλιστικών μέτρων για την απόσυρση του βιβλίου.
Το σκηνικό είναι γνωστό και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Το είδαμε και ως σενάριο και στην ταινία του François Truffaut “Fahrenheit 451” του 1966, η οποία βασιζόταν πάνω σ’ ένα βιβλίο του Ray Bradbury με τον ίδιο τίτλο, που είχε δημοσιευτεί το 1951. Η υπόθεση της ταινίας είναι η εξής: Σε μια μελλοντική απολυταρχική κοινωνία, όπου και το διάβασμα απαγορεύεται, τα βιβλία καίγονται από την πυροσβεστική υπηρεσία στους 451 βαθμούς Φαρενάιτ (θερμοκρασία ανάφλεξης του χαρτιού). Ένας πυροσβέστης σταδιακά προβληματίζεται μέσα από τη γνωριμία μιας γυναίκας κι αρχίζει να διαβάζει, με αποτέλεσμα να γίνει και κυβερνητικός στόχος και τέλος να δραπετεύσει στην «Πόλη των Βιβλίων», όπου κάθε άνθρωπος αποστηθίζει και το αγαπημένο του βιβλίο για να μη χαθεί η γνώση.

Το φιλμ το ξαναέφερα στη μνήμη πέρσι και απηύθυνα πρόσκληση για ομαδικό παιχνίδι. Αν ζούσαμε σε μια παρόμοια κοινωνία, ποιο θα ήταν το βιβλίο αυτό που θα επέλεγαν να αποστηθίσουν και γιατί.
Ένας φίλος με εξέπληξε. «Τι σου φέρνει στο μυαλό το δίλημμα του Χαλίφη Ομάρ;», με ρωτάει.
Τι ήξερα για το Δίλημμα του Χαλίφη Ομάρ; Έχει να κάνει με την πυρκαγιά τον 7ο μ.Χ αιώνα στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η οποία αποδώθηκε μεν στον Χαλίφη Ομάρ, αλλά δεν αποδεικνύεται ιστορικά ότι αυτός ήταν και ο εμπρηστής. Eπιπλέον, υπάρχουν ιστορικές ενδείξεις ότι πίσω από τα επεισόδια ήταν ο χριστιανός επίσκοπος Αλεξανδρείας Θεόφιλος, που αντιμετώπιζε τότε προβλήματα μέσα στις χριστιανικές φράξιες με το Μονοφυσιτισμό.
Ο Χαλίφης Ομάρ λοιπόν ή έβαλε φωτιά ή αρνήθηκε να τη σβήσει όταν είδε ότι μπήκε και αναφέρεται να λέει στον υπασπιστή του: «Αν πιστεύεις ότι τα βιβλία εκεί πέρα έρχονται απ’ το στόμα του Θεού, τότε δε χρειάζονται. Αν πάλι τίποτα το θείο δεν υπάρχει σ’ αυτά, πάλι δε χρειάζονται. Κάψτα».
Κι άλλη μια έκπληξη. Μια άλλη φίλη μου λέει: «έχω έναν φίλο τρελό, συγγραφέα ταλαντούχο και καλλιτέχνη, που μου είπε ότι ο διάβολος έβαλε το χέρι του στην καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, έτσι ώστε η παλιά γνώση να γίνει στάχτες και καινούργια βιβλία να γραφτούν».
Ριζοσπαστική άποψη, κι αν υπάρχει διάβολος που να ενδιαφέρεται όντως τόσο για τη γνώση, ίσως και να γινόμουν και ενθουσιώδης οπαδός του. Εξάλλου, οι εκπρόσωποι του θεού επί της γης, σε όποιο θρήσκευμα κι αν ανήκουν, πάντα Index Librorum Prohibitorum εκδίδουν, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου ήδη από την εποχή του κοσμικού ωού.

______________

Σημ: Στους συνδέσμους της ανάρτησης ενσωμάτωσα Index Librorum Prohibitorum από το 1557 μέχρι το 1966. Στους απαγορευμένους συγγραφείς και τίτλους δεν περιλαμβάνονται μόνο οι μεγάλοι αιρετικοί, όπως ο Hobbes, ο Montaigne, o Zola ή ο Jean - Paul Sartre, αλλά ακόμη και οι μύθοι του La Fontaine! Πιθανόν και “Ο Λύκος με τα επτά κατσικάκια” να αποτελεί ομοίως επικίνδυνο ανάγνωσμα, που απομακρύνει τη νεολαία από τα χρηστά ήθη και προάγει την αίρεση και την αθεΐα. Kαι τι άραγε το εκμαυλιστικό έχουν “Οι Άθλιοι” του Ουγκώ ή το μεγάλο λεξικό του Pierre Larousse σε σχέση με την Παλαιά Διαθήκη, όπου ναι μεν ο Μέγας Γιαχβέ καταστρέφει τα Σόδομα και τα Γόμορρα ή μετατρέπει σε στήλη άλατος τη γυναίκα του Λωτ, όταν η τελευταία θέλησε να κοιτάξει την πόλη της, αλλά αφήνει ατιμώρητο τον ίδιο το Λωτ και τις θυγατέρες του, όταν συνάπτουν άνομες σχέσεις μεταξύ τους «ίνα μη χαθεί το σπέρμα αυτού» (!)

© Ελένη Καλλιανέζου