Η δική μου Δανία (Μέρος Γ')

To έμβλημα της Κοπεγχάγης. Eικονογράφηση από το άρθρο του Anders Thiset Om Danske By – og Herredsvaaben, στο βιβλίο του Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Κοπεγχάγης, Tidsskrift for Kunstindustri, έκδοση 1894.

Η Κοπεγχάγη (δανέζικα Κøbenhavn, στα μεσαιωνικά δανέζικα Køpmannæhafn) είναι τρισύνθετη λέξη από το ρήμα købe (πουλώ) + mand (άντρας) – όλο μαζί έμπορος + havn, που θα πει λιμάνι και σημαίνει το λιμάνι των εμπόρων.

Δανέζικη γλώσσα ή πώς μια λέξη γράφεται σιδηρόδρομος και προφέρεται τραμ.

Η δανέζικη γλώσσα ανήκει στις γερμανικές γλώσσες με λέξεις που κατά το 40% είναι εισαγόμενες από τη γερμανική και συγγενεύει τόσο πολύ με τα σουηδικά και τα νορβηγικά, που οποιοσδήποτε Δανός μπορεί να κατανοήσει άνετα ή να διαβάσει οποιοδήποτε κείμενο στις δυο αυτές γλώσσες και τούμπαλιν.

Την εξαίρεση στον κανόνα από τις σκανδιναυικές γλώσσες αποτελούν τα ισλανδικά, με πολύ συνθετότερη δομή και άλλο αλφάβητο και με τα περισσότερα κοινά στοιχεία με τα αρχαία νορβηγικά.

Από τις γερμανικές γλώσσες τα δανέζικα ως γραμματική, σύνταξη και δομή είναι πολύ απλούστερα της γερμανικής, αλλά πραγματικός πονοκέφαλος στην προφορά τους, ίσως η περισσότερο δυσκολοπρόφερτη γλώσσα στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των σλαβικών γλωσσών.

Καμία απολύτως λέξη δεν προφέρεται όπως γράφεται, πολλά γράμματα «τρώγονται» με αποτέλεσμα η νέα γενιά των Δανών να εμφανίζεται όλο και περισσότερο ανορθόγραφη.

Ο γνωστός μας Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν λογουχάριν προφέρεται κάπως σαν Χανς Κρέστιαν Άν'σεν με ρ λαρυγγικό σαν το αντίστοιχο γαλλικό ή γερμανικό.

Μία ακόμη μοναδική τους ιδιομορφία το stød ή «γλωττιδικό κλειστό» δίνει στους ακροατές της δανέζικης γλώσσας την εντύπωση ότι οι Δανοί μιλούν έχοντας πάντα μια βραστή πατάτα βαθειά μέσα στο στόμα τους, έτοιμοι να την καταπιούν.

Μιλούν κατά κανόνα γρήγορα και δυνατά, συχνά φωνάζοντας, ενώ εξαίρεση στον κανόνα με τα πολύ καθαρά και σωστά δανέζικα ακούγονται μόνο στους λόγους της βασίλισσας.

Διατηρώντας επαρχιώτικη κατά βάσιν νοοτροπία οι περισσότεροι Δανοί κρίνουν τον ξένο όχι από το πώς γράφει τη γλώσσα τους ή από το γλωσσικό του πλούτο, αλλά από το πώς θα την προφέρει και θα εντυπωσιαστούν απ' αυτόν που θα τη μιλήσει γρήγορα, κοροϊδεύοντας τον γαλλικής καταγωγής βασιλικό σύζυγο, που ύστερα από 40 χρόνια γάμου με τη βασίλισσα Μαργκρέτε, διατηρεί ελαφριά γαλλική προφορά, και δεν κατόρθωσε να γίνει γι' αυτό το λόγο ποτέ δημοφιλής.

Πληθυντικός ευγενείας χρησιμοποιείται μόνο απ' αυτόν που απευθύνεται στη βασίλισσα, όλοι απευθύνονται σε όλους στον ενικό, κάτι που κάνει την επικοινωνία απλούστερη και φιλικότερη, και μιας και δεν υπάρχει σκανδιναυική λέξη για το «παρακαλώ» η ευγένεια δηλώνεται με άλλους τρόπους και εκφράσεις όπως «θα μπορούσα να...» ή «μου επιτρέπεις να...».

Αλλά η Δανία, αν και μικρή ως χώρα έχει και 17 επίσημες διαλέκτους, και καθεμία διάλεκτος προφέρει επίσης ξεχωριστά την κάθε λέξη. Η πιο δυσνόητη είναι αυτή που μιλιέται στη Νότια Γιουτλάνδη. Ακόμη και οι πολύ μορφωμένοι Δανοί ενδέχεται να μην κατανοήσουν απολύτως τίποτα, πέρα από κάποια τοπωνύμια που θ' αρπάξει το αυτί τους.

Τάξη, πρόγραμμα, πρόγραμμα, πρόγραμμα...

Αυτός που εφηύρε τη φράση «ακριβής σαν Άγγλος» ίσως θα έπρεπε να αναθεωρήσει. Οι Δανοί όταν τους ρωτάς την ώρα απαντούν με απόλυτη κατά το δυνατόν ακρίβεια. Δεν είναι τρεις παρά εικοσιπέντε, αλλά τρεις παρά εικοσιέξι, τέσσερις και δώδεκα, οκτώ και τριάντα ένα.

Όταν δίνουν ραντεβού στις έξι εννοούν ακριβώς στις έξι κι όχι έξι παρά ένα ή έξι και δύο, κι αν τους στήσεις θ' αρχίσουν να αδημονούν και να κοιτούν ενοχλημένοι το ρολόι τους.

Υπάλληλος αργοπορημένος κατά πέντε λεπτά δε θα καλημεριστεί με το γνωστό god morgen που σημαίνει «καλημέρα», αλλά χρησιμοποιείται μόνο το πρωί, αλλά με το «goddag» ειρωνικά, που σημαίνει επίσης «καλημέρα», αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και το βράδυ. Πρωΐ με άλλα λόγια ήταν πριν δέκα λεπτά, τώρα μεσημέριασε.

Η συνέπεια στο ωράριο είναι και ο λόγος που αν ένα τρένο καθυστερήσει λόγω απρόβλεπτων παραγόντων, και ο Δανός αναγκαστεί να πάρει ταξί (και στη Δανία μίσθιο ταξί σημαίνει μία περιουσία), η σιδηροδρομική εταιρία θα καλύψει πλήρως τα έξοδα των επιβατών, αφού το πρόβλημα προκλήθηκε από δικό τους λάθος.

Οι Δανοί συνηθίζουν να συναθροίζονται στο χώρο εργασίας τους περίπου ένα τέταρτο νωρίτερα, ώστε να έχουν το χρόνο να πιουν ένα καφέ και να προετοιμαστούν για εργασία.

Τα διαλείμματα στη δουλειά είναι θεσπισμένα από τα πανίσχυρα μη-κομματικοποιημένα συνδικάτα και τηρούνται αυστηρά. Το μεγάλο διάλειμμα γίνεται συνήθως 12 με 12:30 για φαγητό κι ούτε η εργοδοσία τολμά να τα παραβλέψει, αλλά ούτε κι ο σπασίκλας υπάλληλος, αν και γενικά σπασίκλες στη Δανία δεν υπάρχουν και οι ρυθμοί είναι χαλαροί. Καμία δουλειά στον κόσμο δεν είναι τόσο επείγουσα που να δικαιολογήσει ο εργαζόμενος να παραμείνει παραπάνω απ' το ωράριο στη θέση εργασίας του, κι αν γίνει, αυτό αυτομάτως μεταφράζεται σε χρήμα ή συχνότερα σε μέρες εργασίας που παίρνει ρεπό. Και φυσικά, πέραν του ωραρίου οι ώρες υπολογίζονται αλλιώς. Τέσσερις π.χ. ώρες εκτός ωραρίου μπορεί να μετρήσουν ως μία εργάσιμη.

Τα γεύματα στη Δανία είναι επίσης ορισμένα και σπάνια θα αλλάξει η ώρα τους.

Οκτώ το πρωΐ το πρωϊνό που αποτελείται συνήθως από καφέ και ζεστά ψωμάκια απ' το φούρνο με βούτυρο, συχνά μαύρο ψωμί σίκαλης ή βρώμης με συνοδεία ρέγγας (το οποίο τους είναι τόσο αγαπητό που παλιά δεν ταξίδευαν πουθενά χωρίς το ψωμί τους) ή ψωμί με βούτυρο και φέτα κίτρινου τυριού όπου και βάζουν μαρμελάδα.

Το μεσημέρι στις 12 τρώνε κάτι ελαφρύ, αλλά το κύριο γεύμα τους είναι στις έξι το απόγευμα. Αν και περήφανοι για την οικολογική τους πολιτική και συνείδηση, οι Δανοί δε φημίζονται για την υγιεινή διατροφή τους. Κρέας (κυρίως χοιρινό) με πέτσα ψητό στο φούρνο, συνοδεύεται συνήθως από τη λεγόμενη καφετιά σάλτσα ή άλλες σάλτσες που γίνονται ανεξάρτητα απ' το ψητό σε κατσαρόλα. Το κρέας συνοδεύεται κυρίως από βραστές πατάτες με την ίδια σάλτσα επάνω, ενώ κάποτε δε λείπουν και τα σουφλέ, οι μακαρονοσαλάτες και οι ωμές σαλάτες από χορταρικά με διάφορες σως από χορταρικά ή καρυκεύματα.

Τα παιδιά, αλλά και οι ενήλικοι καταναλώνουν αρκετά σκατολοΐδια, ζαχαρωτά, καραμέλλες, πίτσες και αναψυκτικά, αλλά το σνακ προτίμησής τους παραμένει το κλασικό hot dog με γλυκιές ή καυτερές μουστάρδες και μπόλικη μπύρα, που την πίνουν απευθείας απ' το μπουκάλι ή το κουτί. Από τις μπύρες ας μην ξεχνάμε ότι η Carlsberg, η Tuborg ή η Kronenmburg είναι δανέζικες.

Η απροθυμία τους να εισάγουν γεύσεις που τους αρέσουν όπως η φέτα, το τυρί Γκούντα ή το ροκφόρ τους κάνει να τις κοπιάρουν. Βασικός λόγος τα χρήματα και οι Δανοί θεωρούνται γενικά πολύ σφιχτοί με τα οικονομικά.

Από τα ελληνικά ποτά τους αρέσει ιδιαίτερα το ούζο, το οποίο όμως προσφέρουν και σε δεξιώσεις ως απεριτίφ αραιωμένο με λεμονάδα, ενώ τρελαίνονται για τζατζίκι το οποίο ή θα φτιάξουν στο σπίτι τους ή θα το αγοράσουν έτοιμο από τα Σούπερ Μάρκετ. Γενικότερα όμως η ελληνική κουζίνα τους αρέσει και θα τη δοκιμάσουν, άσχετα αν στο τέλος θα καταλήξουν και πάλι στις παλιές – γνωστές – κλασικές δανέζικες γεύσεις: γουρούνι, πατάτες βραστές, λουκάνικο, μπύρα κι Άγιος ο Θεός.

Αρέσκονται πολύ να εορτάζουν όχι τα γενέθλιά τους, αλλά τα Ιωβηλαία ανά δεκαετίες: 10, 20, 30, 40, 50, 60 χρόνια κλπ, ομοίως και τις επετείους γάμων -επίσης ανά δεκαετίες, ή τα ιωβηλαία από τις ερασιτεχνικές μουσικές ορχήστρες που συμμετέχουν ή τις ποικίλες λέσχες και συλλόγους.

Δύο άτομα που έχουν το ίδιο χόμπι μπορούν να ιδρύσουν στη Δανία λέσχη και υπάρχουν οι πιο περίεργες λέσχες, όπως π.χ. λέσχη με άτομα που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον το να πλέκουν ρούχα για κούκλες.

Το πάρτυ που θα δώσουν στα Ιωβηλαία προγραμματίζεται συχνά πέντε και τρία χρόνια πριν: Ποιοι θα είναι οι καλεσμένοι, τι θα φάνε, πού θα κάτσουν στο τραπέζι, πού θα στραφούν τα θέματα συζήτησης, ποια τα τραγούδια που θα τραγουδήσουν -τα οποία και θα τυπώσουν σε πρόγραμμα για όλους τους συνεστιαζόμενους, ώστε όλοι να βλέπουν τα λόγια και να τραγουδούν, ποια παιχνίδια συναναστροφής θα παίξουν. Στα παιχνίδια συναναστροφής συμπεριλαμβάνεται και η τυφλόμυγα ή αυτοσχέδια τραγούδια με στιχάκια που λένε: Τώρα γονατίζουμε και πιάνουμε το αριστερό αυτί του δεξιού μας προσώπου και τη μύτη του αριστερού μας. Αυτόματα όλοι θα γονατίσουν και θα πιάσουν το αριστερό αυτί του δεξιού τους και τη μύτη του αριστερού τους, ενώ ο δεξιός σου και ο αριστερός σου θα πιάσει τη δική σου μύτη και αυτί.

Τις διακοπές τους επίσης θα τις κλείσουν 3 και 5 χρόνια πριν. Θα έχουν κάνει τις διαπραγματεύσεις με τα ξενοδοχεία ώστε να πετύχουν καλές τιμές, και θα έχουν κλείσει και τα αεροπορικά εισιτήρια. Δημοφιλείς τόποι χειμερινών διακοπών οι υπόλοιπες Σκανδιναυικές χώρες και η Κεντρική Ευρώπη, ενώ για τις θερινές τους διακοπές παίζουν σε τρία κύρια στάνταρ: Ελλάδα, Μαγιόρκα και Κύπρος.

Στην προσήλωσή τους στο πρόγραμμα, δεν είναι καθόλου ασυνήθης ερώτηση του συζύγου προς τη σύζυγο, που μπορεί να γίνει το Σεπτέμβριο:

«Αγάπη μου, έχουμε κάτι προγραμματίσει για τις 22 Μαρτίου στις 7 το απόγευμα; Ο Κρίστιαν μας κάλεσε για ποτό.»

Μαύρος όφις που έφαγε το Δανό που θα πάει μετά τη δουλειά για μπύρες με τον κολλητό του, χωρίς να έχει προειδοποιήσει τη συμβία του τουλάχιστον μία ή δυο βδομάδες πριν!

Πώς μας βλέπουν οι Δανοί;

Όλοι οι Δανοί ξέρουν το Ζορμπά κι έχουν πάει παραπάνω από μία φορά στην Κρήτη ή τη Σαντορίνη. Τους αρέσει ο ήλιος, η θάλασσα και το ελληνικό φαγητό, αλλά καλύτερα να μην τους ρωτήσει κανείς για τη γνώμη τους για τους Έλληνες. Θα ανοίξουν τα μάτια διάπλατα ή θα πάθουν σύγκρυο, όταν οι ειδήσεις αναφέρουν σκάνδαλα, τα φακελλάκια, η γραφειοκρατία και το μαύρο χρήμα θα τους σοκάρει, ενώ θα τρομοκρατηθούν μέχρι θανάτου με την ελληνική οδήγηση και τις παραβάσεις του ΚΟΚ.

Γενικά είναι δύσπιστοι για διαπραγματεύσεις ή εμπορικές συμφωνίες με Έλληνες και σύντομα καταλήγουν στο συμπέρασμα, ότι οι Έλληνες οι οποίοι θα τους απευθυνθούν θα κάνουν χίλια συμβούλια και διαβούλια κι εκατό συζητήσεις επί συζητήσεων, ενώ η δουλειά δε θα κλείσει ποτέ.

Κι αυτό από τα πιο απλά ως τα πιο σύνθετα. Στη Δανία π.χ. είναι φθηνά τα σκάφη, φθηνότερα απ' τα πανάκριβα λόγω δασμών και φορολογίας αυτοκίνητα. Συχνά Έλληνες διαπραγματεύονται σκάφη με Δανούς, χωρίς να καταλήγουν ποτέ σε συμφωνία ή αν αυτό επιτέλους γίνει, θα γίνει με χίλια προβλήματα.

Άλλο παράδειγμα: Το λιμάνι του Πειραιά είναι από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Ευρώπης και δεν έχει γερανοφόρα υψηλά οχήματα, που μπορεί να έχει το μικρό λιμάνι του Kolding στα ανατολικά της χερσοννήσου της Γιουτλάνδης. Πρόπερσυ Έλληνες άρχισαν διαπραγματεύσεις για αγορά παρόμοιου οχήματος από τους Δανούς, και συμφώνησαν για την αγορά... Η αγορά όμως πραγματοποιήθηκε ένα χρόνο μετά, αφού ξεκίνησε δεύτερος και τρίτος κύκλος διαπραγματεύσεων και οι Δανοί θεωρούσαν πλέον ως δεδομένο ότι δε θα κλείσει και ποτέ.

Δανέζικη οδήγηση.

Δανέζικη οδήγηση σημαίνει πιστή τήρηση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Τα αυτοκίνητα είναι υποχρεωτικό να ανάβουν φώτα με το άναμμα της μηχανής, ακόμη και την ημέρα.

Σε μια πλατεία, προτεραιότητα, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη έχει αυτός που κινείται στην πλατεία κι όχι αυτός που μπαίνει, όπως στην Ελλάδα.

Κίτρινο πριν το κόκκινο σημαίνει κόβω ταχύτητα. Κίτρινο πριν το πράσινο σημαίνει ετοιμάσου να ξεκινήσεις. Στους αυτοκινητόδρομους ανώτατο όριο οδήγησης είναι τα 130 χλμ και στους εξοχικούς δρόμους τα 80, ενώ στους οικισμούς υπάρχουν πινακίδες που σε προετοιμάζουν να κόψεις ταχύτητα στα 50 ή 60 χλμ. καθώς και σαμαράκια.

Ζώνες φοράμε και στα μπροστινά και στα πίσω καθίσματα.

Στις διαβάσεις πάντα προτεραιότητα έχει ο πεζός και στις διασταυρώσεις το ποδήλατο, που θα κινείται όπως και οι μηχανές χαμηλού κυβισμού στον ποδηλατόδρομο στη δεξιότερη λωρίδα του δρόμου.

Επίσης στις διαβάσεις σταματάμε πριν τη διαγράμμιση στο δρόμο κι αν τύχει και περνάνε παιδάκια από κάποιο παιδικό σταθμό με τη Νηπιαγωγό τους, χαμογελάμε ευγενικά και δε χαρακτηρίζουμε τα παιδάκια ως μούλικα και τη Νηπιαγωγό ως κότα.

Η χρήση κόρνας απαγορεύεται, ει μη μόνον σε πολύ ειδικές και σοβαρές περιπτώσεις.

Τροχονόμοι δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχουν παντού ηλεκτρονικές κάμερες παρακολούθησης. Σοβαρή παράβαση, όπως το να περάσεις με κόκκινο τιμωρείται με ένα κλικ στο δίπλωμα οδήγησης. Τρία κλικ σημαίνουν ότι σου παίρνουν το δίπλωμα και δε θα βγάλεις καινούργιο απολύτως ποτέ, ακόμη κι αν είσαι η βασίλισσα!

Πριν από κάποια χρόνια, ο πρίγκιπας διάδοχος συνελήφθη από την Αστυνομία και πέρασε μια νύχτα στο κρατητήριο με τον αδερφό του, γιατί υπερέβη το όριο ταχύτητας και ο συνοδηγός αδερφούλης του ήταν μεθυσμένος και μίλησε απρεπώς στο όργανο. Φάγανε τη φυλακή τους, όπως ο κάθε μη-γαλαζοαίματος και η μανούλα τους δεν κούνησε το δαχτυλάκι της, κι ούτε την έπαιρνε να το κουνήσει και μαγκιά της και μαγκιά τους!

Μαθήματα οδήγησης στη Δανία σημαίνει πέρα απ' τα κλασικά μαθήματα στο δρόμο και την εκμάθυνση του κώδικα, οδική συμπεριφορά, και τεχνικά – μηχανολογικά που τα μαθαίνεις στην πράξη. Στη Δανία τα αυτοκίνητα είναι πολύ ακριβά, περίπου τρεις φορές παραπάνω απ' ό,τι στην Ελλάδα. Ακριβά είναι όχι από το εργοστάσιο, αλλά από τους φόρους και τους δασμούς. Αυτό ωθεί τους Δανούς στην αγορά μεταχειρισμένων. Θα μάθεις λοιπόν να αλλάζεις μπαταρία ή λάστιχο είτε άντρας είσαι είτε γυναίκα και φυσικά στα βενζινάδικα θα βάζει ο καθένας βενζίνη μόνος του.

Στα μαθήματα οδήγησης μαθαίνεις επίσης πρώτες βοήθειες.

(Συνεχίζεται)

© Ελένη Καλλιανέζου, Αθήνα 27 Σεπτεμβρίου 2008